Όταν ένα μαζικό κίνημα γεννιέται μπροστά στα μάτια σου, και μάλιστα μετέχεις σ’ αυτό, τα πάντα αποκτούν καινούργιο νόημα.
της Ντενίζ Οζντενίζ
Κωνσταντινούπολη, 6.6.2013. Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Πριν από αρκετούς μήνες ήρθε στο φως το σχέδιο της κυβέρνησης για την αναμόρφωση της πλατείας Ταξίμ, κι ένας μικρός αριθμός ανθρώπων αρχίσαμε να αντιδρούμε. Αρχικά, προσπαθήσαμε να ευαισθητοποιήσουμε τον κόσμο, ενημερώνοντας και μαζεύοντας υπογραφές. Στη συνέχεια πραγματοποιήσαμε μικρές ή μεγαλύτερες συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας στην πλατεία και το πάρκο. Και μετά; Τι συνέβη και ξαφνικά αφυπνίστηκε η «αστική» συνείδηση (urban consciousness) των κατοίκων της Κωσταντινούπολης;
Ξέρουμε ότι τα μαζικά κινήματα των πόλεων μπορεί να ξεσπάσουν τη στιγμή που κανείς δεν το περιμένει, κάτι που έγινε ιδιαίτερα εμφανές τα τελευταία χρόνια, τόσο με τα κινήματα Occupy όσο και με την Αραβική Άνοιξη. Ωστόσο, αν και χάρη στα social media μπορούμε πλέον να μάθουμε τι συμβαίνει σε κάθε γωνιά του πλανήτη, όταν ένα μαζικό κίνημα γεννιέται μπροστά στα μάτια σου, και μάλιστα μετέχεις σ’ αυτό, τα πάντα αποκτούν καινούργιο νόημα.
Τι συμβαίνει λοιπόν σήμερα στην Τουρκία; Το κίνημα ξεκίνησε ως αντίδραση στο πρότζεκτ ανάπλασης της πλατείας· ένα πρότζεκτ στην καρδιά της πόλης, που δεν έλαβε καθόλου υπόψη την γνώμη των κατοίκων της. Τη μέρα που θα ξεκινούσαν οι εργασίες, με το κόψιμο των δέντρων, μια ομάδα ανθρώπων καταλαμβάνει το πάρκο· στήνει σκηνές και, σε ένα κλίμα αξιοθαύμαστης συντροφικότητας και αλληλεγγύης, διαμαρτύρεται ειρηνικά. Η απάντηση ήταν μια πρωτοφανής σε αγριότητα επίθεση των ειδικών δυνάμεων της αστυνομίας. Ωστόσο, πραγματικά, κανείς μας δεν μπορούσε να φανταστεί ότι αυτό θα εξελισσόταν σε ένα μαζικό λαϊκό κίνημα, ότι η διαμαρτυρία και η καταστολή της θα κινητοποιούσαν τόσες χιλιάδες ανθρώπους, σε ολόκληρη τη χώρα, παρά το πλήρες μπλακ-άουτ των μίντια και την αστυνομική βαρβαρότητα. Δεδομένου, μάλιστα, ότι η νέα γενιά στην Τουρκία συχνά λοιδωρείται ως απολίτικη και αδιάφορη, το γεγονός ότι αυτή ακριβώς η υποτιμημένη γενιά έβαλε τη σπίθα γι’ αυτό το μεγάλο κίνημα, αποκτά και μια ειρωνική διάσταση.
Το γεγονός ότι οι κάτοικοι μιας μητρόπολης όπως η Κωνσταντινούπολη και οι υπόλοιποι πολίτες της Τουρκίας, μιας χώρας με βαθιές πολιτικές και πολιτισμικές διαφορές, βρήκαν κοινό τόπο απέναντι στον αυταρχισμό της εξουσίας ήταν για μένα μια πρωτόγνωρη εμπειρία. Μάλιστα, πολλοί άνθρωποι της προηγούμενης γενιάς, και άλλοι που έχουν πάρει μέρος στα αντικαπιταλιστικά κινήματα των δεκαετιών του 1960 και του 1980 συμφώνησαν σε αυτό. Όχι μόνο όσον αφορά το εύρος του κινήματος, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι κατάφεραν να συνυπάρξουν. Ήταν εντυπωσιακό να βλέπεις όλες αυτές τις διαφορετικές και πολλές φορές αντιμαχόμενες ιδεολογίες (κομμουνιστές και αναρχικοί, οικολόγοι, ομοφυλόφυλοι ακτιβιστές, αριστεροί μουσουλμάνοι, εθνικιστές, οπαδοί ποδοσφαιρικών ομάδων, φεμινίστριες κλπ.) με τους τόσο διαφορετικούς τρόπους έκφρασης, να αγωνίζονται πλάι πλάι. Για το δικαίωμα στην πόλη, ενάντια στον αυξανόμενο αυταρχισμό της εξουσίας.
Διασχίζοντας την Ιστικλάλ προς το πάρκο Γκεζί, ανάμεσα σε όλους αυτούς τους ανθρώπους, με την αντιασφυξιογόνα μάσκα στο πρόσωπο, περνούσαν απ’ το μυαλό μου θραύσματα από τις προσωπικές μου μνήμες. Κι έβλεπα καθαρά ότι εκείνες οι ανέμελες και ασφαλείς μέρες της παιδικής ηλικίας, μέρες σχολικών γιορτών και παρελάσεων τυλιγμένες με την ένδοξη κόκκινη τουρκική σημαία, μεταμορφώνονταν σε έναν κόσμο που αλλάζει, αλλάζοντας τις αξίες που είχε ενσωματώσει στο παρελθόν. Ο νέος αυτός κόσμος, που είχε διαμορφωθεί εκεί, έστω και για λίγο, μέσα απ’ την αλληλεγγύη και τον κοινό αγώνα απέναντι στην εξουσία και την κουλτούρα της ηγεμονίας σήμαινε για μένα πολύ περισσότερα απ’ όλες εκείνες τις αξίες και ιδεολογίες μαζί, όποια θέση κι αν έχουν εντός μου. Οι πιο σημαντικές πλευρές της αντίστασης, άλλωστε, είναι ο αυθορμητισμός και η ειλικρίνειά της.
***
Η σημασία του πάρκου Γκεζί της Ταξίμ ως συμβολικού χώρου είναι ενσωματωμένη στην ίδια την ιστορία της χώρας. Στη διάρκεια της περιόδου σχεδιασμού μοντέρνων πόλεων για την Τουρκική Δημοκρατία, τη δεκαετία του 1940, η κυβέρνηση εξουσιοδότησε τον γάλλο πολεοδόμο Ανρί Προστ να πάρει σημαντικές αποφάσεις, όπως την κατεδάφιση ενός στρατιωτικού κτιρίου (Taksim Topçu Kışlası) της οθωμανικής εποχής, ώστε να δημιουργηθεί ένας νέος δημόσιος χώρος (Taksim Gezi Parkı), ο οποίος έκτοτε απέκτησε συμβολική σημασία. Ωστόσο, στην ιστορία της Τουρκικής Δημοκρατίας, η πλατεία Ταξίμ, καρδιά της δημόσιας σφαίρας της χώρας, έχει επανειλημμένα μετατραπεί σε χώρο απαγόρευσης και καταστολής της λαϊκής έκφρασης.
Σήμερα, οι πλατείες των σύγχρονων πόλεων γίνονται το θέατρο των νεοφιλελεύθερων πολιτικών. Με δεδομένο ότι η Κωνσταντινούπολη δεν έχει αστική παράδοση ανάλογη με αυτή των πόλεων της Δύσης, της είναι δύσκολο να διαχειριστεί αξίες που σχετίζονται τους δημόσιους χώρους της. Συγχρόνως, όταν τα βαθιά ριζωμένα πιστεύω δεν επιτρέπουν σοβαρές αλλαγές στην κοινωνική δομή, και η αδράνεια θεωρείται σχεδόν συνώνυμη με την αξιοπρέπεια, η ανάληψη δράσης γίνεται ακόμα πιο δύσκολη. Από τη νομαδική παράδοση μέχρι την αστική κατοίκηση και από εκεί στην απόκτηση αστικής συνείδησης, οι κάτοικοι της Πόλης μαθαίνουν, από τις εμπειρίες τους, πώς να διεκδικούν το δικαίωμα στην πόλη. Για να καταλάβουμε στην πράξη ότι η πόλη ανήκει στους πολίτες της πρέπει να κάνουμε πράξη την αντίστασή μας, μια αντίσταση που πυροδοτεί η βία. Διότι σήμερα, το δικαίωμα στην πόλη είναι ένα ζητούμενο που έχει να κάνει με την ίδια την ύπαρξη της διαφορετικότητας και, συγχρόνως, ένα ανθρώπινο δικαίωμα που έχει κατεξοχήν αγνοηθεί. Όταν μάλιστα η περιστολή αυτών των δικαιωμάτων δεν περιορίζεται στην χρήση του χώρου αλλά επιχειρεί να ορίσει συγκεκριμένα πρότυπα συμπεριφοράς (ποτοαπαγόρευση, απαγόρευση φιλιού, επιβολή ενός ηθικού κώδικα κλπ.), μπορεί, όπως φαίνεται, να οδηγήσει σε εξέγερση. Και, τελικά, αυτό δείχνει ότι όλες οι ρητορικές περί εκδημοκρατισμού, ειδικά όταν πρόκειται για έναν διάτρητο συνθηματολογικό εκδημοκρατισμό που ελέγχεται ασφυκτικά από την εξουσία, δεν μπορούν να πετύχουν ακόμα και σε κοινωνίες όπως η δική μας.
Οι πόλεις ανήκουν στους κατοίκους τους και ο αστικός χώρος είναι μια διαλεκτική πλατφόρμα που βοηθάει τους ανθρώπους να δημιουργούν και να ξαναδημιουργούν τις εμπειρίες τους, εκφράζοντάς τις όπως το επιθυμούν. Μόνο στο μέτρο που η αναπαραγωγή του τόπου θα διαμεσολαβείται από τους ίδιους τους κατοίκους του, οι πόλεις μπορούν να έχουν λόγο ύπαρξης. Και, τελικά, η επαναδιεκδίκηση του δημόσιου χώρου είναι ο τρόπος όχι μόνο για να νικήσουμε την ηγεμονία στο συμβολικό της πεδίο, αλλά επίσης και για να σηκώσουμε το γάντι απέναντι στη βία και στην επιβολή αυτής της ηγεμονίας. Σήμερα, όπως φαίνεται, ο μόνος τρόπος για να εξεγερθούμε απέναντι στην εξουσία είναι να καταλάβουμε τα κέντρα των πόλεων.
Η Ντενίζ Οζντενίζ είναι αρχιτέκτονας, ζει στην Κωνσταντινούπολη και μετέχει στο κίνημα Gezi Parkı Direnişi (Αντίσταση του Πάρκου Γκεζί).
Μετάφραση: Μάνος Αυγερίδης
Πηγή: Ενθέματα
Ντενίζ Οζντενίζ
REDNotebook9 Ιουνίου 2013 - 11:41 πμ | Ντενίζ Οζντενίζ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου