Η εβδομάδα ολοκληρώθηκε με μια πολύχρωμη πορεία στους δρόμους της Λειψίας που κατέληξε έξω από έναν λιγνιτικό θερμοηλεκτρικό σταθμό. Κατά τη διάρκεια του συνεδρίου έγινε προσπάθεια όχι μόνο να ακουστούν εναλλακτικές ιδέες και προτάσεις, αλλά και να δοκιμαστούν μερικές από αυτές τις ιδέες στην πράξη, όσον αφορά στην οργάνωση, όπως ο καταμερισμός της εργασίας, οι συμμετοχικές διαδικασίες, η χρηση ελεύθερου λογισμικού, οι χορτοφαγικές συλλογικές κουζίνες, κ.λπ.
Η ιδέα της αποανάπτυξης δείχνει πλέον να ωριμάζει και οι συζητήσεις να γίνονται πιο εποικοδομητικές, ξεπερνώντας την απλή κριτική του αναπτυξιακού μοντέλου, και αναλύοντας συγκεκριμένες προτάσεις, μελλοντικά οράματα, και σκιαγραφώντας τις συμμαχίες με άλλα κοινωνικά κινήματα, δίνοντας σαφείς κατευθύνσεις έρευνας αλλά και δράσης. Οι τρεις κεντρικές θεματικές του συνεδρίου ήταν: αντιμετώπιση των κρίσεων, δημιουργία συμμαχιών, και οράματα και στρατηγικές μετασχηματισμού. Το πρόγραμμα του συνεδρίου (διαθέσιμο στην ιστοσελίδα http://leipzig.degrowth.org/en/ όπου μπορεί κανείς να έχει πρόσβαση και σε βίντεο από πολλές από τις συνεδρίες), αντικατοπτρίζει την ποικιλομορφία των απόψεων και τις διαφορετικές αφετηρίες των συμμετεχόντων και καταδεικνύει ότι η αποανάπτυξη είναι πολλά παραπάνω από την ποσοτική απομεγέθυνση της οικονομίας. Είναι πρωτίστως μια ανθρωπολογική κριτική των σύγχρονων κοινωνιών, μια πρόταση για τη μετάβαση σε ένα μέλλον λιγότερο ενεργοβόρο, ένα χειραφετικό πρόταγμα και ένα όραμα μιας δημοκρατικής, αυτόνομης κοινωνίας, καθώς και ένα πεδίο πειραματισμού νέων μορφών κοινωνικής οργάνωσης (με παράδειγμα το ίδιο το συνέδριο).
Παρόλα αυτά, κατά τη διάρκεια του συνεδρίου έγινε σαφές ότι υπάρχει μια θαυμαστή συνεκτικότητα όλων αυτών των ιδεών, και ένα κοινό όραμα ριζικού μετασχηματισμού με σαφείς κατευθύνσεις προς την οικολογική βιωσιμότητα, την κοινωνική ισότητα, και την πραγματική δημοκρατία. Το γεγονός αυτό βοηθά στο να υπάρχει μια συσπείρωση ως προς τους στόχους, αλλά παρέχει ταυτόχρονα και μια αφήγηση αρκετά πλατιά και ανοιχτή ως προς τις στρατηγικές και τις συμμαχίες. Η αλληλέγγυα οικονομία, η υπεράσπιση των κοινών, η ομότιμη παραγωγή, οι πόλεις σε μετάβαση, το κίνημα ενάντια στην παγκοσμιοποίηση, τα κινήματα περιβαλλοντικής δικαιοσύνης ανά την υφήλιο, τα ποικίλα χειραφετικά κινήματα, είναι όλα ήδη, ή εν δυνάμει, σύμμαχοι και όχι ανταγωνιστικά προς την αποανάπτυξη.
μελλοντικές προκλήσεις
Μια σειρά νέων προκλήσεων προσδιορίστηκαν, από τις οποίες αναφέρω ενδεικτικά μερικές. Η πρώτη έχει να κάνει ακριβώς με τις συμμαχίες, την επικοινωνία μεταξύ των κινημάτων και τη χάραξη κοινών στρατηγικών, μεταξύ παγκόσμιου Βορρά και Νότου. Η αποανάπτυξη, ως σλόγκαν, γεννήθηκε στην Ευρώπη και αφορά κυρίως τις δυτικές καπιταλιστικές-καταναλωτικές κοινωνίες. Όπως σωστά επισήμανε ο Alberto Acosta, οι χώρες του Βορρά χρειάζεται να αποαναπτυχθούν, όχι για να μπορέσουν οι υπόλοιπες χώρες να αποκτήσουν κι αυτές τον ευρωπαϊκό-αμερικανικό τρόπο ζωής, αλλά για να δοθεί η ευκαιρία σε όλες τις κοινωνίες, απελευθερωμένες από την ηγεμονία της Δύσης, να αποφασίζουν συλλογικά και δημοκρατικά την πορεία τους, ακολουθώντας έννοιες παραπλήσιες, αλλά και τοπικά ιδιαίτερες όπως η καλή ζωή (το buen vivir στη Λατινική Αμερική), ή η ανθρώπινη καλοσύνη (το Ubuntu της Νότιας Αφρικής).
Ακόμα και μέσα στην Ευρώπη, δεν υπάρχει συνοχή, μα μια ποικιλομορφία παραδόσεων και αφηγήσεων. Η αποανάπτυξη δεν στοχεύει στην ομογενοποίηση αυτών, μα αντίθετα στην προβολή τους, και την αναζήτησή και υποστήριξη των ψηγμάτων ισότητας και ευημερίας που υπάρχουν σε όλες τις κουλτούρες. Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, τέτοια ψήγματα μπορούν να βρεθούν στην κουλτούρα της φιλοξενίας, στην απλότητα της ζωής της υπαίθρου κ.λπ. Φυσικά ο στόχος είναι να απομονωθούν αυτά τα φωτεινά στοιχεία από αντιδραστικούς και καταπιεστικούς θεσμούς με τους οποίους συνυπήρχαν, και να συνδιαμορφώσουν τους θεσμούς του μέλλοντος. Πολλές από τις προτάσεις της αποανάπτυξης λοιπόν δεν ξεκινούν από μηδενική βάση, μα βασίζονται σε επιλεκτική διαλογή στοιχείων του παρελθόντος και του παρόντος.
Μια δεύτερη πρόκληση έχει να κάνει με τον συνδυασμό των στρατηγικών που δύναται να ακολουθηθούν. μια γενική συναίνεση αποτέλεσε το γεγονός ότι, όπως και με τα κινήματα, μια ποικιλομορφία στρατηγικών είναι όχι μόνο επιθυμητή, αλλά και απαραίτητη. Κι αυτό για να αποφευχθούν φαινόμενα οικειοποίησης πρακτικών, όπως της αλληλέγγυας οικονομίας από τον καπιταλισμό, ή μιας εκφυλισμένης έννοιας του τοπικισμού από τον ακροδεξιό χώρο. Για παράδειγμα, όπως ανέφερε ο Michel Bauwens στη διάλεξή του, η χρήση ανοιχτού κώδικα κάνει μεν την παραγωγική διαδικασία πιο συμμετοχική και δημοκρατική, από μόνη της όμως δεν εγγυάται την παραγωγή οικολογικών προϊόντων, ούτε διασφαλίζει απόλυτα ότι δεν θα την οικειοποιηθούν ιδιωτικές επιχειρήσεις. Παράλληλα με τα εργαλεία και τις τεχνολογίες λοιπόν, χρειάζεται και η διαμόρφωση μιας διαφορετικής παραγωγικής κουλτούρας, σε συνδυασμό με τη νομική υποστήριξη που να προστατεύει τους θεσμούς γύρω από τη χρήση του ανοιχτού κώδικα. Ανάλογο παραδείγματα αποτελεί η θεσμική ενίσχυση των κοινωνικών επιχειρήσεων.
Επίσης, η ίδια λογική ισχύει και για πολλές από τις πιο συγκεκριμένες προτάσεις που συζητήθηκαν, όπως οι ριζοσπαστικές ιδέες της θέσπισης βασικού εισοδήματος, της μείωσης των ωρών εργασίας, ή της μείωσης της παραγωγικότητας της εργασίας με την υποστήριξη θέσεων εργασίας στον τομέα της κοινωνικής φροντίδας. Η ιδέα πίσω από αυτές τις προτάσεις είναι εντυπωσιακά απλή. Αν στόχος μας είναι η μείωση της ανεργίας, γιατί να μην την καταπολεμήσουμε άμεσα παρά αντιθέτως να στοχεύουμε στην οικονομική ανάπτυξη, που πιθανόν να δημιουργήσει θέσεις για λίγους, σε τομείς δίχως κοινωνική ωφέλεια, και με ημερομηνία λήξης, μιας και η περαιτέρω ανάπτυξη θα αυξήσει την παραγωγικότητα και θα οδηγήσει σε απολύσεις, στο βωμό του ανταγωνισμού και της καινοτομίας; Είναι εμφανές ότι κάθε μια από αυτές τις προτάσεις, για να είναι επιτυχής, πρέπει να συνοδεύεται από το αντίστοιχο όραμα, και να υποστηρίζεται από θεσμικές μεταρρυθμίσεις, αλλιώς μπορεί να οδηγήσει σε καταστροφή, όπως η μείωση του ΑΕΠ σε ένα σύστημα που κατά τ’ άλλα παραμένει νεοφιλελεύθερο, καπιταλιστικό και ανταγωνιστικό.
Ο ρόλος της αποανάπτυξης λοιπόν δεν είναι να παρουσιάσει ένα ακριβές σχεδιάγραμμα μιας μελλοντικής τέλειας κοινωνίας, ούτε όμως περιορίζεται στο να προτείνει ουτοπικές ιδέες, αποκομμένες από την πραγματικότητα και αδύνατες να κατανοηθούν. Η μεγαλύτερη πρόκληση για το μέλλον είναι η αναγνώριση και υποστήριξη αυτών των «ουτοπιών του τώρα», των πρωτοβουλιών αυτών δηλαδή που, ενώ μπορούν να επιβιώσουν και να ριζώσουν στο παρόν σύστημα, ταυτόχρονα δουλεύουν προς την κατεύθυνση της ανατροπής του. Πρωτοβουλιών που προτάσσουν ένα ριζοσπαστικό κοινωνικό όραμα, όχι γενικά και αόριστα, μα βασισμένο σε ψήγματα ενός άλλου κόσμου, εδώ και τώρα.
Το ερώτημα αν έχει νόημα η ενασχόληση με αυτά τα ζητήματα, δεν πρέπει να τίθεται στη βάση της μελλοντικής επιτυχίας ή αποτυχίας του κινήματος, αλλά στο αν η αποανάπτυξη αποτελεί ένα πρόταγμα για το οποίο αξίζει τον κόπο να παλέψει κανείς ή όχι. Όπως πολύ εύστοχα και περιεκτικά ανέφερε ένας από τους διοργανωτές κατά την τελετή λήξης: «Διαλέξτε τον αγώνα σας, να φροντίζετε ο ένας τον άλλον και να διασκεδάζετε!». Το ζητούμενο λοιπόν δεν είναι η αντιπροσώπευση στην κεντρική πολιτική σκηνή, μα η διείσδυση του λόγου και του λεξιλογίου της αποανάπτυξης σε κάθε κοινωνική σφαίρα, και η τριβή των ιδεών της με πλειοψηφικά κομμάτια της κοινωνίας, όπου εν τέλει θα συνδιαμορφωθεί και θα κριθεί.
Πάνος Πετρίδης
Ινστιτούτο Κοινωνικής Οικολογίας, Βιέννη
Alpen-Adria University of Klagenfurt
Πηγή: oikotrives.gr/
left.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου