Ανακατεύοντας την τράπουλα

Η δημιουργία βασικής εμπιστοσύνης και πλουραλισμού στο «κύτταρο» της τοπικής οργάνωσης, αποτελεί την αναγκαία εκείνη συνθήκη ελέγχου των «απο πάνω», αλλά και την μείωση του γραφειοκρατικού υπερ-συγκεντρωτισμού, είτε αυτός αναφύεται «τοπικά» είτε και «κεντρικά»

Του Σπύρου Σούρλα

Γεννιόμαστε και μεγαλώνουμε (συνηθέστατα) στο πλαίσιο μιας μικρής ομάδας -οικογένεια- και στην συνέχεια περνάμε το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα της ζωής μας συμμετέχοντες σε άλλου τύπου μικρές «συλλογικότητες», χαοτικές η δομημένες. Ταυτόχρονα, συνειδητά ή και ασύνειδα, λειτουργούμε σε πολλές περιπτώσεις μέσα σε μεγάλες ομάδες που αποτελούν, κάποιες φορές, προσδιορισμένα ή και απροσδιόριστα υποσύνολα της κοινωνίας. Ανάμεσα στα προσδιορισμένα υποσύνολα, μπορούμε προφανώς να κατατάξουμε και τα κόμματα.

Ενα ουσιώδες ζήτημα που συνεχώς και δικαίως επανέρχεται στο προσκήνιο είναι η λειτουργία των κομμάτων στην δημοκρατία. Και για τα μεν αστικά κόμματα τα δεδομένα είναι απλούστερα, καθ΄ ότι εκεί επικρατεί --και ορθά, σύμφωνα με όσα πρεσβεύουν στην ιδεολογία τους--, το ηγετικό ιεραρχικό μοντέλο, με την κοινωνία εκτός των εξελίξεων και απόμακρο «θεατή», που καλείται κάθε τέσσερα χρόνια περίπου να εκφράσει την «βούλησή» της στις εκλογές.

Το βασικό ερώτημα, όμως, που ευλόγως ανακύπτει είναι τι συμβαίνει με τα κόμματα της Αριστεράς, που ιδεολογικά απευθύνονται στις δυνάμεις της εργασίας και μιλούν για διεύρυνση της Δημοκρατίας, ανατροπή, συλλογικότητα, συμμετοχή και έλεγχο της Εξουσίας, ακόμα και στην περίπτωση που αυτά κυβερνούν.

Θεωρητικοί του μαρξισμού και της Αριστεράς έχουν μιλήσει για κόμματα «νέου τύπου», «δημοκρατικο συγκεντρωτισμό», «σύνθεση της διαφορετικότητας», «εσωτερική δημοκρατική λειτουργία» κ.λ.π. Φαίνεται όμως πως τα γραφειοκρατικά προβλήματα ουδέποτε έλειψαν -- και αυτό συχνά οδηγεί σε ατέρμονες και αναποτελεσματικές διαμάχες.

Επιχειρώντας μιά αναπλαισίωση (reframe) τού επίδικου, ίσως αξίζει να αναφερθούμε στην έννοια της matrix, μια έννοια βασική στη δυναμική των οργανισμών. Θα μπορούσε να ορισθεί ως «το υποθετικό δίκτυο επικοινωνιών και σχέσεων σε μια ομάδα, ένας χώρος απο κοινού διαμοιρασμένος, που καθορίζει το νόημα και την σημασία όλων των γεγονότων και στον οποίον εναποτίθενται οι λεκτικές και μη λεκτικές επικοινωνίες και ερμηνείες».

Η matrix κατά κάποιον τρόπο αποτελεί την «τροφοδοτική» εκείνη βάση που, αν λειτουργεί ουσιαστικά, θέτει και τα θεμέλια αυτού που θα ονομάζαμε «βασική εμπιστοσύνη» (basic trust) μεταξύ των «από κάτω» και στις μεταξύ τους σχέσεις, αλλά και στην αμφίδρομη σχέση με τους «από πάνω».

Ας μην ξεχνάμε πως σε μια μεγάλη ομάδα, που μάλιστα έχει και «οργανόγραμμα» εκπροσώπησης (δικαίως), υπάρχει πάντα ο κίνδυνος, ανεξαρτήτως προθέσεων, να εμφανιστούν διάφορα φαινόμενα, όπως αυξημένη τάση για δημιουργία υπο-ομάδων (sub-grouping), με πιο άκαμπτη ιεραρχία, μικρότερη δυνατότητα για να μιλούν τα άτομα, διάλυση συναισθηματικών δεσμών, μείωση της οικειότητας με τους άλλους και κατά συνέπεια, τάση για στερεοτυπίες, αλλά και άνοιγμα της «ψαλίδας» στην συμμετοχή. Φαινόμενα όπου οι αρχηγικές φιγούρες είναι πιο ενεργητικές, ενώ τα σιωπηλά μέλη αποσύρονται και που ως «συμμετοχή» συνήθως θεωρούν την αναφορά τους ή και την εξάρτησή τους απο τους πλέον ενεργούς

Κάτι επίσης αξιοσημείωτο είναι η συχνή δημιουργία αποδιοπομπαίων τράγων (scapegoating) που «θυσιάζονται για το καλό του συνόλου«, αλλά και για την δημιουργία μεγαλύτερης «σύμπνοιας» αυτών που παραμένουν.

Ουσιαστικότερο όλων, λοιπόν, είναι η δημιουργία βασικής και δυναμικής δομής στο «κύτταρο», δηλαδή στις τοπικές οργανώσεις, όπου θα ευοδώνεται όχι μόνον ο διάλογος, αλλά και η συμμετοχή του καθενός, ανάλογα με τις ανάγκες του και τις δυνατότητές του. Σε αυτό ειναι αναγκαίο τα πιο «έμπειρα» μέλη να αποδέχονται και να ενσωματώνουν δημιουργικά όλους εκείνους που εκφράζουν την επιθυμία της συμμετοχής.

Η δημιουργία βασικής εμπιστοσύνης και πλουραλισμού στο «κύτταρο» της τοπικής οργάνωσης, αποτελεί την αναγκαία εκείνη συνθήκη ελέγχου των «απο πάνω», αλλά και την μείωση του γραφειοκρατικού υπερ-συγκεντρωτισμού, είτε αυτός αναφύεται «τοπικά» είτε και «κεντρικά».

Από την άλλη πλευρά, ανακύπτει σταθερά το διαχρονικά επίκαιρο ερώτημα για τον ρόλο και την δράση της ηγεσίας, ως προς το πόσο μπορεί να λειτουργεί ιεραρχικά ή δημοκρατικά. Αντικειμενικά, οσο περισσότερη εμπιστοσύνη αναπτύσσεται στην «βάση» προς την ηγεσία, αλλά και το αντίστροφο, η λειτουργία του «οργανισμού», μπορεί πολύ πιο εύκολα να απορροφήσει τους οποιους «κραδασμούς», που εύλογα θα εμφανίζονται ανά περιόδους, μιας και μιλάμε πάντα για δυναμικές και όχι στατικές σχέσεις.

Υπάρχουν πάντως και περιπτώσεις οξείας κοινωνικής και πολιτικής κρίσης, κατά τις οποίες υποχρεωτικά η ηγεσία θα αναλαμβάνει την ευθύνη της άμεσης παρέμβασης προς τα «έξω», έχοντας όμως σε εγγύτητα την βάση, που θα στηρίζει καίρια και συλλογικά. Με άλλα λόγια, είναι αναγκαία η ιεραρχική λειτουργία, ειδικά σε περιόδους άμεσης λήψης αποφάσεων. Υπό την προϋπόθεση, όμως, ότι ταυτοχρόνως θα υφίσταται η αναγκαία αναφορά στην εμπεδωμένη και βάσει αρχών και δεσμεύσεων δημοκρατική λειτουργία.

Συχνά, δυστυχώς, η Αριστερά εμπλέκεται σε ψευτοδιλήμματα που καταναλώνουν σημαντικό μέρος ενέργειας και τελικά οι «λύσεις» που βρίσκονται αποτελούν στην ουσία μέρος του προβλήματος. Για να μπορέσει κανείς να εγκαταλείψει τα ψευτοδιλήμματα, οφείλει να «αναπλαισιώσει΄΄ το ερώτημα. Αντί λοιπόν, για παράδειγμα, να ασχοληθεί με το επίκαιρο (;) «ενιαίο κόμμα με η χωρίς συνιστώσες», να αποφύγει τον αμφίσημο «διπλό δεσμό»(double bind) και να ασχοληθεί συλλογικά με το καίριο ερώτημα της αμφίδρομης επικοινωνίας και της ευρείας δομής στήριξης των «απο κάτω», η οποία θα ενισχύεται από το πολιτικό υπόδειγμα της δράσης και λειτουργίας των «από πάνω».

Ισως έτσι ο απεγκλωβισμός να γίνει ευκολότερα και όλο το ενεργειακό δυναμικό των συμμετεχόντων να διοχετευθεί προς τα «έξω», δηλαδή στην κοινωνία, και κυρίως στις δυνάμεις της εργασίας που μας αφορούν και άμεσα.

Σπύρος Σούρλας
REDNotebook28 Μαΐου 2013 - 1:33 πμ | Σπύρος Σούρλας