Πέρα από την ανάθεση, στον δρόμο για τη χειραφέτηση

Η ομιλία του Ανδρέα Καρίτζη στην εκδήλωση της Νεολαίας ΣΥΡΙΖΑ

Όταν μου έγινε η τιμητική πρόσκληση να μιλήσω στην εκδήλωση της νεολαίας ΣΥΡΙΖΑ για την επέτειο του πολυτεχνείου βρέθηκα μπροστά σε μια αναπάντεχη δυσκολία. Πώς να συνδέσω αυτά που έχω να πω, σήμερα, το 2014, με το ιστορικό γεγονός της εξέγερσης του πολυτεχνείου. Και τούτο διότι το 2014, η εξέγερση αυτή δεν είναι πια ένα συμβάν του παρελθόντος με τη στενή έννοια, μια μάχη για την κατάκτηση πραγμάτων που σήμερα είναι δεδομένα. Αντιθέτως θα λέγαμε. Θα μιλήσω λοιπόν για δύο έννοιες που φαίνεται να συνδέουν το τότε με το τώρα με έναν πιο στενό τρόπο από ότι συνήθως συμβαίνει ανάμεσα σε ένα τετελεσμένο παρελθόν με το σε εξέλιξη παρόν. Θα μοιραστώ μαζί σας μερικές σκέψεις για τη δημοκρατία και την ελευθερία.

Δεν υπάρχουν αυτονόητα σήμερα. Μετά από δεκαετίες σφοδρής και πολυεπίπεδης επιβολής αξιών όπως ο ατομισμός, ο ανταγωνισμός και το κέρδος, τίποτα δεν είναι πλέον δεδομένο. Είμαστε υποχρεωμένοι να επιχειρηματολογούμε με απλό τρόπο ακόμη και για πράγματα που μπορεί να θεωρούμε αυτονόητα. Και τούτο διότι η ανατροπή της σημερινής καταστροφικής πολιτικής αλλά και ο δρόμος της χειραφέτησης πρέπει να γίνουν υπόθεση όλου του λαού.

Δημοκρατία δεν είναι να ψηφίζεις κάθε 4 χρόνια κάποια πρόσωπα ή κομμάτα χωρίς να έχει καμιά επίδραση πάνω στις κρίσιμες οικονομικές και πολιτικές αποφάσεις οι οποίες είναι αποκλειστικό προνόμιο των οικονομικά ισχυρών. Τη δημοκρατία δεν την χρειάζεται η οικονομική ελίτ η οποία έχει άλλους τρόπους να διασφαλίζει τα συμφέροντά της επηρεάζοντας τις αποφάσεις έμμεσα ή άμεσα.

Δημοκρατία είναι να έχουμε λόγο και πρόσβαση στις κρίσιμες αποφάσεις. Η δημοκρατία είναι το όπλο των φτωχών, είναι ο μόνος τρόπος αυτοί που έχουν μικρή ή και καθόλου περιουσία να επηρεάζουν την κατανομή των πόρων και τον προσανατολισμό της κοινωνίας και της παραγωγής.

Συχνά λέγεται ότι το ζήτημα της δημοκρατίας είναι πολυτέλεια σε μια κοινωνία που στερείται τα βασικά στοιχειωδή αγαθά αξιοπρεπούς διαβίωσης. Ξεχνιέται ότι ο βασικός λόγος που συμβαίνει αυτό είναι ακριβως επειδή οι λαϊκές τάξεις αποκλείονται από τις κρίσιμες αποφάσεις. Επειδή δεν έχουμε πραγματική δημοκρατία και μας αποκλείουν βίαια από τις βασικές αποφάσεις, αυτές λαμβάνονται με γνώμονα τα κριτήρια και τις επιδιώξεις των οικονομικά ισχυρών οδηγώντας στη βάρβαρη εξαθλίωση και αναξιοπρεπή ζωή την πλειοψηφία της κοινωνίας.

Για να έχουμε αξιοπρεπή διαβίωση πρέπει να επιβάλλουμε τη δημοκρατία και όχι το αντίστροφο. Δεν φτάνει μια κυβέρνηση να ικανοποιεί δίκαια αιτήματα των λαϊκών τάξεων. Χρειαζόμαστε μια κεντρική εξουσία που ενδυναμωνει τους ίδιους τους πολίτες μεταφέροντας σε αυτούς διαρκώς αποφάσεις. Η ικανοποίηση αιτημάτων χωρίς τη μεταφορά πραγματικής εξουσίας στους πολίτες συνιστά στρατηγική ενσωμάτωσης και δεν μπορεί πραγματικά να αλλάξει τη ροή των πραγμάτων.

Αλλά η δημοκρατία δεν είναι μόνο ένα πολίτευμα, κάποιες θεσμικές ρυθμίσεις συμμετοχής στη σύνθεση κεντρικών αντιπροσωπευτικών νομοθετικών και άλλων οργάνων. Η δημοκρατία πρώτα και κύρια είναι ένας τρόπος να κάνουμε τα πράγματα, από τα πιο μικρά μέχρι τα πιο μεγάλα. Ένας τρόπος ανταγωνιστικός στον κύριαρχο που ορίζει ότι οι άνθρωποι πρέπει να ανταγωνίζονται μεταξύ τους και όχι να συνεργάζονται. Είναι ένας τρόπος να λαμβάνουμε από κοινού αποφάσεις που μας αφορούν από κοινού. Είναι ο τρόπος να διαχειριζόμαστε τις διαφορετικές οπτικές, να συνεργαζόμαστε και να δρούμε από κοινού.

Οι αντίπαλοί μας, οι οικονομικές και πολιτικές ελίτ, εκσυγχρονίζονται και έχουν αναβαθμίσει τις δικές τους μεθόδους, θεσμίσεις και πρακτικές. Σήμερα, για να μας αποκλείσουν από τις κρίσιμες αποφάσεις δεν ρίχνουν στη μάχη τα τανκς και μιλιταριστικές δικτατορίες. Τουλάχιστον όχι σε πρώτο χρόνο. Διαθέτουν τις αγορές, τα ΜΜΕ, τη βιοπολιτική επιβολή αξιών όπως ο ατομισμός, ο κυνισμός, η αδιαφορία, ο ανταγωνισμός, η αποξένωση και τόσα άλλα που δεν είναι απλά λόγια αλλά ενεργές πρακτικές και θεσμίσεις από το πιο μικρό μέχρι το πιο μεγάλο μέσα στην κοινωνία.

Το ίδιο πρέπει να κάνουμε και εμείς. Η καλλιέργεια, η ανάπτυξη και η καινοτομία στις τεχνικές, τις μεθόδους και τις πρακτικές που διέπονται από τις αρχές της δημοκρατίας και της συνεργασίας πρέπει να αποτελέσουν τον τόπο της δικής μας δημιουργικής δραστηριότητας. Πρέπει να αναβαθμίσουμε την επινοητικότητά μας, την καινοτομία στη σκέψη και τη δράση μας ώστε να αποκτήσουν πραγματική παραγωγική ικανότητα.

Πρέπει να κατανοήσουμε ότι όταν βρισκόμαστε σε ομάδες και συλλογικότητες αυτές πρέπει να πολλαπλασιάζουν τις δυνατότητές μας, να καλλιεργούν διαρκώς τις δεξιότητες και τις ικανότητές μας και όχι να επικρατούν αποδιαρθρωτικές και παραλυτικές συνθήκες. Οι διαφωνίες και οι διαφορετικές οπτικές δεν είναι ατυχήματα της συνεργασίας και της δημοκρατίας αλλά η ίδια η ουσία τους. Αν όλοι πιστεύαμε τα ίδια τότε δεν θα είχε νόημα η συνεργασία και η δημοκρατία. Το γεγονός ότι υποτιμάμε τη διαδικασία έναντι της τελικής απόφασης συνιστά σοβαρή παρανόηση που μας έχει κοστίσει.

Εκεί θα κριθεί η μάχη, στη δυνατότητά μας ή όχι να αντιπαραθέσουμε έναν στιβαρό και αποτελεσματικό τρόπο να γίνονται τα πράγματα. Αλλά για να το κάνουμε αυτό πρέπει να τροποποιήσουμε τις δικές μας προτεραιότητες, να σκεφτούμε διαφορετικά, να νιώσουμε διαφορετικά. Χρειάζεται να καλλιεργήσουμε άλλες ποιότητες στην καθημερινή μας συνύπαρξη. Η αριστερά είναι πολύ διανοητική, πολύ στρατηγική και υποτιμά την καθημερινή συνύπαρξη, το αίσθημα της κοινής μοίρας.

Δεν είμαι ελεύθερος αν έχω καταφέρει να μην με ενοχλούν οι γύρω μου. Ελεύθερος δεν είναι κάποιος αν εξασφαλίζει το δικαίωμά του να αδιαφορεί για τους γύρω του. Ελεύθερος είναι αυτός που μαζί με τους γύρω του μπορεί να αποφασίζει για αυτά που αφορούν τη ζωή του. Αν η δημοκρατία και η συνεργασία είναι ο τρόπος να κάνουμε τα πράγματα διαφορετικά, η ελευθερία διαμορφώνει τον ζωτικό χώρο για κάτι τέτοιο. Σήμερα είμαστε ελεύθεροι να μιλάμε, να επιλέγουμε όπως έλεγε ο Φρίντμαν αλλά όχι να αποφασίζουμε και να καθορίζουμε τις βασικές επιλογές της κοινωνίας.

Αυτό που ζούμε δεν είναι απλά μια άδικη οικονομική πολιτική. Η στρατηγική των ελίτ είναι πολύ πιο φιλόδοξη και συνολική. Επιχειρεί να αλλάξει ριζικά τη φυσιογνωμία των σύγχρονων κοινωνιών ακυρώνοντας στοιχειώδεις δημοκρατικές λειτουργίες, αλλοιώνοντας το κράτος δικαίου και εμπεδώνοντας την αναξιοπρεπή ζωή ως κανονικότητα. Πρόκειται για μια γιγαντιαία επιχείρηση απόρριψης / αποκλεισμού της πλειοψηφίας της κοινωνίας με την έννοια της συμμετοχής στην παραγωγή, του λόγου σε κρίσιμες αποφάσεις και της πρόσβασης σε βασικά αγαθά και ελευθερίες.

Δεν είμαστε λοιπόν ελεύθεροι. Πρέπει να γίνουμε και για να γίνουμε πρέπει να αγωνιστούμε. Η ελευθερία δεν χαρίζεται, ποτέ δεν χαρίστηκε. Όμως, για να αγωνιστούν μαζικά και μαχητικά οι λαϊκές τάξεις για ελευθερία και δημοκρατία απαιτείται μια βαθειά μεταστροφή. Ο ατομισμός διαμορφώνει μια συνείδηση αυτάρεσκη και αδιάφορη. Τα άτομα δεν νιώθουν ότι συνδέονται με τις προηγούμενες και τις επόμενες γενιές, τους γύρω τους και τον τόπο τους και κατ’ επέκταση απωθούν κάθε μορφή συλλογικής δέσμευσης και καθήκοντος. Σε μια τέτοια συνθήκη πλήττονται καίρια, ιδανικά όπως η ελευθερία, η δημοκρατία και η λαϊκή κυριαρχία, καθώς αυτά αποκτούν νόημα μόνο υπό το φως της κοινής μοίρας και αντλούν την ισχύ τους από τη βούληση των ατόμων να τις υπερασπιστούν με αυταπάρνηση για το καλό όλων. Με άλλα λόγια δεν θα μπορούσε να υπάρξει το Κομπανί χωρίς αυτό το αίσθημα της κοινής μοίρας και της αυτοθυσίας για το καλό όλων.

Πρέπει με επινοητικότητα, ειλικρίνεια και με έναν τρόπο που να ζεσταίνει τις καρδιές των ανθρώπων να απευθύνουμε γενικό προσκλητήριο να τεθούμε όλοι και όλες στην υπηρεσία ανώτερων αξιών και ιδανικών, απαραίτητων για μια αξιοπρεπή κοινωνία και το καλό όλων. Να θυμίσουμε στους εαυτούς μας και τους γύρω μας ότι η υπεράσπιση της ελευθερίας, της δημοκρατίας και της λαϊκής κυριαρχίας εξαρτάται από την αυταπάρνηση και την αυτοθυσία των ίδιων των πολιτών. Το φρόνημα του ανθρώπου που μάχεται για ελευθερία και αξιοπρέπεια εξυψώνει από τη μιζέρια και την απόγνωση με έναν πολύ πιο ουσιαστικό και βαθύ τρόπο που καμιά επιμέρους συνδιαλλαγή πάνω στα ερείπια δεν μπορεί να προσφέρει. Για να δώσουμε ξανά νόημα στα λόγια του Γληνού ότι ο μόνος τρόπος για να ζήσει και να πεθάνει κανείς σαν άνθρωπος είναι να ζήσει και να πεθάνει για ένα ιδανικό.

Να νιώσουμε ξεχωριστά ο καθένας μας ότι αυτό που συμβαίνει είναι μια βαθεία προσωπική προσβολή και να κάνουμε προσωπική μας υπόθεση την ήττα της απολυταρχίας των αγορών που πασχίζει να εγκαθιδρυθεί. Να επιλέξουμε βαθειά υπαρξιακά και όλοι μαζί ότι είμαστε διατεθειμένοι να υπερασπιστούμε με κάθε κόστος την ελευθερία, τη δημοκρατία και την αξιοπρέπειά μας.

Για το κοινό καλό για τις επόμενες γενιές, για τον τόπο μας. Για να πάρουμε τη δική μας θέση στη μακρά ιστορία αγώνων των λαών που έχουν πάει την ανθρωπότητα λίγο παρακάτω απέναντι σε όλους τους κοντόθωρους υπολογισμούς και τους χυδαίους ρεαλισμούς που διαχρονικά επιχειρούν να μας πείσουν ότι δεν υπάρχει άλλος δρόμος πέρα από αυτόν που ορίζουν αυτοί που οδηγούν τις κοινωνίες στην καταστροφή. Και όμως, αν ίσχυε κάτι τέτοιο θα ήμασταν ακόμη στα σπήλαια. Αλλά δεν είμαστε και δεν είμαστε γιατί πάντα κάποιοι σήκωναν το ανάστημά τους – χωρίς να υπολογίσουν το κόστος - και δεν αποδέχονταν την υφιστάμενη κατάσταση πραγμάτων.

Τι δουλειά έχουν όλα αυτά με τη σημερινή κατάσταση της κοινωνίας; μήπως να επικεντρωθούμε μόνο στην αντιμετώπιση των μεγάλων προβλημάτων που αντιμετωπίζει η κοινωνία χωρίς μεγαλεπίβολες αναζητήσεις για την πορεία της ανθρωπότητας; Σήμερα βρισκόμαστε σε μια από τις σπάνιες περιόδους της ιστορίας όπου διακυβεύεται η συνολική φυσιογνωμία της κοινωνίας και όχι κάποιες επιμέρους παράμετροι της κοινωνικής ζωής. Βρισκόμαστε στη σπάνια συνθήκη όπου η κατεπείγουσα ικανοποίηση των στοιχειωδών και καθημερινών αναγκών των πολιτών συνδέεται με υπαρξιακές και θεμελιακές επιλογές αναφορικά με τη φυσιογνωμία της κοινωνίας. Ένα σπάνιο βραχυκύκλωμα που συνδέει με άμεσο τρόπο τα επείγοντα και καθημερινά με το ερώτημα τι κοινωνία θέλουμε και πώς μπορούμε να την επιβάλλουμε και να την πραγματώσουμε. Για να είμαστε σε θέση να αντεπεξέλθουμε στις δυσκολίες και τις πιέσεις, οφείλουμε να βρούμε τον τρόπο να ανταποκριθούμε στο μοναδικό αυτό βραχυκύκλωμα. Οφείλουμε να επινοήσουμε εκ νέου την τέχνη μετασχηματισμού του αιτήματος για κοινωνική χειραφέτηση από θεωρητικό ζήτημα σε πρακτικό σχέδιο των ίδιων των πολιτών.

Σε στιγμές σαν αυτές που ζούμε, όπου πια η βαρβαρότητα είναι ανοικτή και απροκάλυπτη, όταν έχουμε όλοι και όλες ακούσει τα ουρλιαχτά των κοριτσιών από την ωμή βία που υπεστησαν την Πέμπτη το βράδυ στη Στουρνάρη, γνωρίζουμε ότι δεν αρκεί να αγωνιζόμαστε. Πρέπει να αρχίσουμε να κερδίζουμε. Ο θυμός, η οργή και τα ξεπάσματα δεν είναι αρκετά. Χρειάζεται ψυχραιμία, σοβαρότητα και δημιουργικότητα σε πολλά επίπεδα που όμως μόνο μια βαθειά πίστη και αποφασιστικότητα μπορεί να γεννήσει.

Όταν η απειλή είναι ολική πρέπει επιστρέψουμε στα πολύ απλά. Εμένα με μεγάλωσαν οι όχι μορφωμένοι γονείς μου με δύο απλά πράγματα: να γίνω καλός άνθρωπος και χρήσιμος στην κοινωνία. Σε έναν κόσμο ανταγωνισμού και ζούγκλας, στενού υπολογισμού, κυνισμού, ατομισμού και αδιαφορίας ποιος και ποια θα τολμάει ποια να είναι τόσο “ανεύθυνος” όσο οι γονείς μου; αυτό θέλουμε να θάψουμε βαθειά στο χώμα, τον φόβο οι άνθρωποι να λένε τέτοια απλά πράγματα στα παιδιά τους. Και αυτά τα απλά πράγματα θέλουμε να κάνουμε κυρίαρχα στην κοινωνία και τους θεσμούς όταν μιλάμε για μια άλλη κοινωνία. Με απλά λόγια να μιλήσουμε σε όλους και να τους θέσουμε μπροστά στις ευθύνες τους. Για να κερδίσουμε στο πεδίο όπου κρίνεται τελικά κάθε κοινωνική σύγκρουση: στα μυαλά και στις καρδιές των ίδιων των ανθρώπων.

* Ο Ανδρέας Καρίτζης είναι μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ

Πηγή: left.gr