Του Έλμαρ Αλτφάτερ*Mε την αποπομπή της Ελλάδας και άλλων μεσογειακών ευρωπαϊκών χωρών ή με ένα φιλικό «διαζύγιο αλά ευρωπαϊκά» δεν θα λυνόταν κανένα πρόβλημα. Μια απάντηση στο άρθρο του επικεφαλής οικονομολόγου του UNCTAD (Οικονομολόγοι του ΟΗΕ για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη) Χάιντς Φλάσμπεκ στην τελευταία έκδοση της εφημερίδας WOZ (εβδομαδιαία συνεταιριστική εφημερίδα της Ελβετίας).
Ας μη βλέπουμε τα πράγματα τόσο τραγικά. Η «τήξη» του ευρώ που διαδραματίζεται μπροστά στα μάτια μας, δεν είναι τόσο τρομερή όσο η τήξη του αντιδραστήρα στη Φουκουσίμα, πάνω από ένα χρόνο πριν, στη μακρινή Ιαπωνία. Υπάρχουν όμως ομοιότητες. Η ευρωκαταστροφή ήταν στη δύναμη της φαντασίας των περισσότερων συνανθρώπων μας τόσο απίθανη όσο μια πυρηνική καταστροφή στους υπολογισμούς κινδύνου των διαχειριστών ενός πυρηνικού σταθμού. Όμως μικρά γεγονότα, όπως το πλασάρισμα δανείων για ακίνητα σε μη ικανούς να τα αποπληρώσουν φτωχούς φουκαράδες στις μεσοδυτικές ΗΠΑ, μπορούν να έχουν μεγάλο αντίχτυπο, όπως, εάν το επιτρέπουν οι συνθήκες, την κατάρρευση ενός οικονομικού μπλοκ στην Ευρώπη που μέχρι πρότινος το προπαγάνδιζαν ως «ιστορία επιτυχίας». Και αυτό συμβαίνει στην εποχή της παγκοσμιοποίησης.
Τώρα το μπέρδεμα είναι μεγάλο και ο «υγιής ανθρώπινος νους» καλείται να βοηθήσει. Στη Γερμανία η Άγκελα Μέρκελ μεταφράζει τον εμπειρικό κανόνα της παροιμιώδους οικονόμας «σουηβικής νοικοκυράς», η οποία δεν χαλάει περισσότερα απ΄ όσα υπάρχουν στο πορτοφόλι, ως νόμο για την επιτάχυνση της ανάπτυξης συν δημοσιονομική συνθήκη, συν φρένο χρεών, δηλαδή σε ένα αδιάλλακτα αυστηρό πρόγραμμα, κάτω από το οποίο αναστενάζουν πάνω απ΄ όλα οι αδύναμες ευρωπαϊκές χώρες. Στην Ελλάδα οι πραγματικοί μισθοί μειώθηκαν από το 2010 κατά 20,3%. Στην Πορτογαλία, Ισπανία και Ιταλία είναι παρόμοια. Και συνεχίζεται έτσι. Γιατί το συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) αποφάσισε να αποδεσμεύσει καινούργιο χρήμα για την αγορά κρατικών δανείων, μόνο εάν ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας (ΕΜΣ) συμπιέσει μισθούς και μειώσει τις κρατικές κοινωνικές παροχές. Αυτό εν τω μεταξύ δυσκολεύει και την οικονόμα Γερμανία: οι γερμανικές εξαγωγές στις ευρωπαϊκές μεσογειακές χώρες που βρίσκονται σε κρίση, υποχώρησαν ήδη κατά 10%. Από τη μία αυτό είναι καλό, επειδή έτσι μειώνονται λίγο οι ανισορροπίες των ισοζυγίων στον ευρωχώρο. Από την άλλη αυτό γίνεται απερίσκεπτα, επειδή λείπει η αντιστάθμιση για την έλλειψη ζήτησης εξαγωγών, δηλαδή η αναζωπύρωση της εσωτερικής ζήτησης.
Πίσω στη δεκαετία του 1970
Της «σουηβικής νοικοκυράς» της καταλογίζεται, λοιπόν, ότι παραβλέπει μακροοικονομικούς συσχετισμούς. Η κατηγορία ευσταθεί, και γι΄ αυτό ο επικεφαλής οικονομολόγος του UNCTAD, Χάιντς Φλάσμπεκ, φωνάζει στην τελευταία WOZ: «Χωρίστε!». Από όλες τις πολιτικές κατευθύνσεις ακούγεται: Διαλύστε τη νομισματική ένωση, φτιάξτε ένα Βόρειο και ένα Νότιο Ευρώ ή κάντε μία αναστροφή προς τη δραχμή, τη λίρα, το φράγκο ή το γερμανικό μάρκο. Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση από την κοινή αγορά σε νομισματική ένωση πρέπει να γυρίσει πίσω κατά τέσσερις δεκαετίες, στην αρχή της δεκαετίας του 1970. Τότε μόλις είχε δημιουργηθεί η κοινή αγορά, αλλά αυτή η αγορά δεν είχε ένα κοινό νόμισμα, παρόλο που υπήρχαν αντίστοιχα σχέδια. Αλλά το σύστημα σταθερών ισοτιμιών του Μπρέττον Γουντς εγγυόταν ακόμη, έστω και τρίζοντας, τις σταθεροποιημένες και κρατικά ελεγχόμενες συναλλαγματικές ισοτιμίες. Το 1973 αυτό το σύστημα τελείωσε και μετά ξεκίνησε η αγχωτική αναζήτηση για ένα ευρωπαϊκό νομισματικό σύστημα σταθερών ισοτιμιών – ώσπου το 1991 στο Μάστριχτ αποφασίστηκε το κοινό νόμισμα.
Στην αρχή της δεκαετίας του 1990 ήταν σωστό να αποτρέπει κάποιος από τη νομισματική ένωση, όπως αυτή σχεδιάστηκε στη συνθήκη του Μάστριχτ. Όταν η ομάδα οικονομολόγων γύρω από τον ειδικό στη νομισματική θεωρία Βίλχελμ Χάνκελ προσπαθούσε δέκα χρόνια αργότερα να σταματήσει την εφαρμογή του ευρώ, και μάλιστα κινητοποίησε το γερμανικό συνταγματικό δικαστήριο, αυτή η πρωτοβουλία ήταν ήδη αναχρονιστική. Η συνθήκη του Μάστριχτ περιόριζε το επιτρεπόμενο δημόσιο χρέος στο 60% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος. Γιατί αυτός ο αριθμός; Τέλος της δεκαετίας του 1980 εμπειρικά και κατά προσέγγιση ο μέσος όρος των χρεών των κρατών μελλών ανέρχονταν στο 60%. Όταν το 1999, ούτε δέκα χρόνια αργότερα, κυκλοφόρησε το ευρωπαϊκό χρήμα, το έλλειμμα είχε αυξηθεί κατά 12 ποσοστιαίες μονάδες, δηλαδή στο 72%. Τα επόμενα χρόνια μπόρεσε να πέσει στο 66% το 2007, στηριζόμενο στην οικονομία του φτηνού χρήματος μετά την 11 Σεπτεμβρίου του 2001, για να φτάσει μόλις μισή δεκαετία αργότερα κατά μέσο όρο περίπου στο 90% στις ευρωπαϊκές χώρες.
Ο ταξικός αγώνας των κερδοσκόπων
Με τόσο πεζά μέσα, όπως το «φρένο των χρεών», αυτή η τάση δεν αντιστρέφεται. Όμως το φρενάρισμα κινδύνου στα χρέη, μπορεί να εκτροχιάσει το κράτος πρόνοιας. Το συμβούλιο της ΕΚΤ αποφάσισε στις 6 Σεπτέμβρη να αγοράζει «απεριόριστα» δημόσια δάνεια ευρωπαϊκών κρατών, δηλαδή να μη φρενάρει κατά τη δημιουργία χρεών, αλλά να πατάει γκάζι. Να φρενάρουν πρέπει οι πρέσες του ΕΜΣ. Η ευρωκρίση χρησιμοποιείται ως «μηχανισμός» για τη βίαιη αναδιανομή στον ταξικό αγώνα. Αυτήν την ταξική πάλη, έτσι το υποσχέθηκε με ριζοσπαστικό κυνισμό ο κερδοσκόπος Γουόρεν Μπάφετ, θα την κερδίσουμε «εμείς», δηλαδή οι κερδοσκόποι.
Αυτό είναι θράσος. Το δημόσιο χρέος στις ΗΠΑ ή την Ιαπωνία, σύμφωνα με το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν, είναι σημαντικά ψηλότερο απ΄ όσο στον ευρωχώρο, χωρίς οι κερδοσκόποι να προκαλούν γι΄ αυτόν το λόγο νομισματική κρίση ή κρίση χρέους. Η ασφάλεια και ελκυστικότητα ενός νομίσματος δεν εξαρτάται μόνο από την οικονομική αποδοτικότητα της κάθε χώρας, αλλά και από την πολιτική σταθερότητα και τη στρατιωτική δύναμη και από το σε ποιον και σε τι νόμισμα είναι χρεωμένη μια χώρα: στους ίδιους τους πολίτες της ή σε διεθνή δραστηριοποιούμενα Hedgefonds, στο δικό της ή σε ξένο νόμισμα. Γι΄ αυτό η Ιαπωνία πληρώνει λιγότερο από 1% τόκους για ένα χρέος άνω του 190% του ΑΕΠ. Δεύτερον, το χρέος μέσα στην ΕΕ παρουσιάζει μεγάλες διαφορές από χώρα σε χώρα και αποδεικνύεται ότι οι επενδυτές δεν απαιτούν ψηλότερους τόκους μόνο επειδή αυξάνεται το ποσοστό του χρέους. Το ρίσκο, που ζητούν να τους το χρυσώνουν με την αύξηση των τόκων, εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Η Μεγάλη Βρετανία έχει ένα ποσοστό χρέους της τάξης του 100%, η Ισπανία του 73%. Όμως τον Αύγουστο του 2012 οι τόκοι στην Ισπανία κυμαίνονται πάνω από 6%, στη Μεγάλη Βρετανία λιγότερο από 2%.
Αυτές οι διαφορές δεν θα μίκραιναν, εάν ένα από τα κράτη με μεγάλα προβλήματα στην αναχρηματοδότηση των χρεών, εξαφανιζόταν από την ευρωζώνη. Όπως για παράδειγμα η Ελλάδα με το «Grexit» ( Greek exit ). Αυτό ακούγεται μεν σαν απελευθέρωση διά της αποχώρησης, είναι όμως μια κακή λύση ανάγκης. Γιατί εάν οι χώρες της ευρωζώνης δεν μπορούν (ή δεν θέλουν ) να στηρίξουν και να προστατέψουν ούτε καν το ελαφρύ βάρος Ελλάδα, πώς θα υπερασπιστούν την Ισπανία ή και την Ιταλία, όταν οι κερδοσκόποι αρχίσουν το κυνήγι στα σοβαρά; Το ευρώ θα γινόταν στο σύνολό του αναξιόπιστο, και η επιστροφή στα εθνικά νομίσματα, η διάλυση δηλαδή του ερωχώρου, και με το κοπάδι των κερδοσκοπικών σκυλιών στην πλάτη, θα ήταν αναπόφευκτη.
Απορρύθμιση σημαίνει συμφορές
Όμως τα βήματα πίσω δεν οδηγούν σε σταθερό έδαφος. Μπροστά πάει μόνο προς την κατεύθυνση της βαθιάς ενσωμάτωσης μέσω κρατικής ρύθμισης των αγορών. Όπως ακριβώς έδειξε ο οικονομικός ιστορικός Καρλ Πολάνιι το έτος 1944 στην ανάλυσή του «Great Transformation», η απορρύθμιση των αγορών για την εργασία, τη φύση, το χρήμα και τα οικονομικά είναι μια «κατάφωρη ουτοπία», της οποίας η πραγματοποίηση δεν θα φέρει για τον άνθρωπο τίποτα άλλο παρά συμφορά.
Οι αγορές πρέπει να τεθούν λοιπόν κάτω από πολιτικό έλεγχο. Το ευρωπαϊκό πρόγραμμα ολοκλήρωσης δεν μπορεί να κινηθεί μέσω μηχανισμών των αγορών, αλλά χρειάζεται τους κοινωνικούς πόρους της αλληλεγγύης, συμπεριλαμβανομένης της αναδιανομής και της εξάλειψης μη ισοσκελισμένων ισοζυγίων.
Το χαρωπά ενθαρρυντικό «Χωρίστε!» του Χάιντς Φλάσμπεκ μας στέκεται στο λαιμό. Επειδή το Grexit θα είχε άσχημες επιπτώσεις για την Ευρώπη. Για τις χρηματαγορές έτσι κι αλλιώς, αλλά πάνω απ΄ όλα για την αγορά εργασίας και για τα ήδη από την αδιάλλακτη πολιτική κλονισμένα συστήματα της κοινωνικής ασφάλειας. Η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας υπολογίζει ότι ο αριθμός των ανέργων στις χώρες της ευρωζώνης θα αυξηθεί κατά 4,5 και θα φτάσει τα 22 εκατομμύρια εάν πραγματοποιηθεί το Grexit. Ιδιαίτερα η νέα γενιά που θα εξασφάλιζε το μέλλον των χωρισμένων εταίρων, θα στριμώχνονταν στο περιθώριο. Πάνω από το ένα τρίτο, σε μερικές χώρες πάνω από τους μισούς της εκάστοτε ηλικίας, βρίσκονται ήδη σε αναζήτηση εργασίας.
Όχι μόνο στις χώρες της κρίσης στις ακτές της Μεσογείου, αλλά και στις βόρειες περιοχές της ευρωζώνης το καλοκαίρι θα φύγει χωρίς επιστροφή, εάν το ευρώ, όχι εάν η Ελλάδα θυσιαστεί στις χρηματαγορές, επειδή το Grexit – κατά τον γερμανό υπουργό οικονομικών Φίλιπ Ρέσλερ – «έχασε τη δύναμη εκφοβισμού του». Όποιος δεν φοβάται, κατά τη λαϊκή ρήση, είναι χαζός. Μάλλον αλήθεια, γιατί με τη θυσία της Ελλάδας μπορεί κάποιος, όπως διαπιστώνει ο κερδοσκόπος Τζόρτζ Σόρος, να εκφοβίσει άλλες χώρες και τις κυβερνήσεις τους, όχι όμως τους κερδοσκόπους των χρηματαγορών. Αντίθετα, αυτοί ενθαρρύνονται να στοιχηματίσουν στην τελειωτική κατάρρευση του ευρωσυστήματος. Με τις καταστροφές, έτσι έδειξε η κριτικός της παγκοσμιοποίησης Ναόμι Κλάιν στο βιβλίο της Καπιταλισμός των καταστροφών, μπορείς να κάνεις λεφτά.
Ο Φλάσμπεκ ως αριστερός κεϋνσιανός και ακροαριστεροί φλερτάρουν με την έξοδο της Ελλάδας και άλλων μεσογειακών κρατών από την ευρωζώνη. Θέλουν περισσότερη εθνική αυτονομία και ένα μεγαλύτερο περιθώριο πολιτικών ελιγμών απέναντι στα ισχυρά και πλεονασματικά κράτη, ιδιαίτερα απέναντι στη Γερμανία. Πραγματικά, ενάντια στη γερμανική πολιτική της «εσωτερικής υποτίμησης» με βοήθεια της μείωσης του μισθολογικού κόστους – υψηλά κέρδη παραγωγικότητας και πάρα πολύ μικρή μισθολογική αύξηση - μπορεί να βοηθήσει η «εξωτερική υποτίμηση» του εθνικού νομίσματος. Έτσι μπορεί να βελτιωθεί η ικανότητα ανταγωνισμού των εξαγώγιμων ειδών. Όμως θα αυξηθούν οι τιμές των εισαγόμενων προϊόντων, του πετρελαίου και των αναγκαίων τεχνολογιών για τη χώρα. Εάν ο ισολογισμός προκύψει θετικός ή αρνητικός, αυτό δεν είναι ακόμα σαφές.
Να δαμάσουμε τον καπιταλισμό
Ο Κάρλο Αζέλιο Τσάμπι, ο πρώην πρόεδρος της Κεντρικής Τράπεζας της Ιταλίας, αγόρευε τη δεκαετία του ‘80 υπέρ ενός νομισματικού συνόρου λίγο πιο νότια της Ρώμης, για να βελτιώσει τις πιθανότητες ανάπτυξης της νοτίου Ιταλίας μέσω μιας πολιτικής της υποτίμησης. Όμως είναι αυτό ενδεδειγμένο στην εποχή του ίντερνετ και των κοντέινερ, ενόψει των παγκοσμίων επιπτώσεων της πυρηνικής καταστροφής; Και πώς μπορεί τη δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα ένας ευρωπαϊκός αχταρμάς να αντεπεξέλθει στον ανταγωνισμό με το δολάριο των ΗΠΑ, το κινεζικό γουάν, το ιαπωνικό γιέν και με τα εθνικά νομίσματα της Λατινικής Αμερικής ή του Περσικού Κόλπου; Σε ποιο νόμισμα θα πληρώνεται ο λογαριασμός του πετρελαίου και με ποια ισοτιμία; Το Grexit δεν είναι έξοδος από την καπιταλιστική δυναμική συσσώρευσης.
Το συμπέρασμα είναι εύλογο. Το Grexit είναι ανοησία, ένα Spexit της Ισπανίας ή το Italexit της Ιταλίας επίσης. Το ερώτημα είναι, μάλλον, ποια είναι η κατάλληλη αρένα για τη σωτηρία του ευρώ και για την πάλη με τις κρισιακές τάσεις της καπιταλιστικής διαδικασίας συσσώρευσης. Αφορά τη χαλιναγώγηση του αποχαλινωμένου καπιταλισμού, αφορά τη ρύθμιση των χρηματαγορών, τις κοινωνικά διασφαλισμένες θέσεις εργασίας, τη στροφή προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Αυτά είναι καθήκοντα χιλιετίας και αντιμετωπίζονται καλύτερα στη μεγαλύτερη κλίμακα μιας ενωμένης Ευρώπης παρά σε μια Ευρώπη διαιρεμένη από το βακτήριο της οικονομικής κρίσης και πιθανώς κατεστραμμένης.
* Ο Έλμαρ Αλτφάτερ είναι πολιτικός επιστήμονας, μέλος της ATTAC- Γερμανία
πηγή:http://www.epohi.gr/portal/diethni/14152
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου